شناخت عوارض شیمی درمانی

شیمی درمانی یک روش درمان سرطان است که در آن از داروهای شیمیایی برای جلوگیری از افزایش سریع سلولهای سرطانی استفاده میشود. با این وجود، مشکل این شیوه درمان این است که داروهای شیمی درمانی نمی توانند میان سلولهای سالمی که رشد سریعی در بدن دارند و همتاهای سرطانی آنها تفاوت قائل شوند و عوارض مختلف شیمی درمانی را به وجود می آورند.

به همین دلیل است که یک دوره شیمی درمانی می تواند با عوارض جانبی قابل توجه‌ای همراه باشد که بر همه سلولهای بدن از فولیکول موها گرفته تا دستگاه گوارش، مغز استخوان و  سیستم تناسلی تاثیر می گذارد.

شناخت عوارض شیمی درمانی

۱-ریزش موها

ریزش موها یا حتی طاس شدن یکی از متفاوت ترین عوارض حانبی شیمی درمانی است. فولیکول موهای ما یکی دیگر از سلولهایی است که به سرعت تکثیر میشود و بنابراین بی رحمانه توسط داروهای سرکوب کننده شیمی درمانی نابود میشوند. با این وجود، ریزش مو معمولا دائمی نبوده و به محض تکمیل شیمی درمانی دوباره موها رشد خواهند کرد..

۲- پایین آمدن سطح انرژی

شیمی درمانی می تواند باعث از دست رفتن مقدار قابل توجه‌ای از انرژی بدن شود. دارو های شیمی درمانی با تاثیر بر سلولهای بنیادی مغز استخوان ( به طور معمول به سرعت تکثیر میشوند) که موجب خون‌سازی می شوند، به تدریج باعث به وجود آمدن مشکلاتی مانند آنمی( کم خونی) می شود. گلبولهای قرمز خون (RBCs) که منتقل کننده اکسیژن به بافتهای ما هستند، ارتباط مستقیمی با سطح انرژی بدن دارند . بنابراین طی دوره شیمی درمانی باید به بدن خود استراحت دهید و از فعالیت زیاد فیزیکی تا چند روز بعد از شیمی درمانی اجتناب کنید. غذاهای غنی از آهن (همانند سبزیجات برگ سبز و گوشت) مصرف کنید. شما با این کار می توانید سطح انرژی از دست رفته خود را مقداری جبران کنید.

۳- از دست دادن وزن و اشتها

شیمی درمانی می تواند به شدت بر پروسه متابولیسم بدن تاثیر بگذارد و باعث از دست دادن اشتها به طور کامل و در نتیجه کاهش وزن منجر شود. بنابراین مهم این است که به بدن خود در طول درمان مقدار کافی مواد مغذی و مایعات برسانید. متابولیسم بدن شما بعد از اتمام شیمی درمانی و متوقف شدن سرطان به ثبات خواهد رسید.

۴- اسهال و استفراغ

شیمی درمانی می تواند عوارضی نظیر اسهال نیز داشته باشد. چرا که بدن سعی می کند از تا از شر سلولهای آسیب دیده پس از برافروختگی شیمیایی خلاص شود. استفراغ نیز به روش مشابه از عوارض جانبی داروهای قوی شیمی درمانی است و در ۷۰ درصد بیماران سرطانی تحت درمان دیده میشود.

از مصرف غذایی هایی که لایه درونی معده را تحریک می کنند اجتناب کنید اگر مداوما دچار استفراغ میشوید به پزشک خود در مورد داروهای موثر در این رابطه صحبت کنید. همچنین مطمئن شوید که با خوردن آب و آب میوه زیاد در طول درمان خود، آب از دست رفته بدن را جبران کرده و دچار کم آبی بدن نشوید.

۵- کاهش شنوایی

برخی از داروهای خاص شیمی درمانی می توانند منجر به کاهش شنوایی موقتی و یا دائم شوند. چون این دارو ها ماهیت سمی برای گوش دارند. صدای وز و وز در گوش (زنگ زدن) یک پدیده متداول است که به خاطر وجود پلاتینیوم زیاد در داروهای شیمی درمانی ایجاد می‌شود.

۶- ریسک بالای عفونت

شیمی درمانی می تواند ریسک ابتلا به عفونتهای خطرناک را در شما افزایش دهند. داروهای شیمی درمان از آنجایی باعث آسیب به سلولهای بنیادی مغز استخوان می شوند، تولید و در نتیجه تعداد گلبول‌های سفید خون (WBC) را نیز کاهش می دهند. به همین ترتیب سبب افت شدید و گاهاً نقص در سیستم ایمنی شما شوند.

گلبول‌های سفید مدافعان طبیعی بدن شما در مقابل عفونت‌های خطرناک هستند و بنابراین شما برای مبارزه با این عفونت ها نیاز به دوزی از آنتی بیوتیک ها به عنوان داروی مکمل خواهید داشت. همچنین باید مطمئن شوید که محیط اطراف شما استریل و عاری از میکروب باشد تا ریسک ابتلا به عفونتهای خطرناک در طول این دوره درمانی ،که شما مستعد بیماری و آسیب پذیر هستید، کاهش یابد.

بیشتر بخوانید: شناخت بیماری های خود ایمنی

۷- مشکل در انعقاد خون

پلاکتها سلولهای از خون هستند که مسئولیت انعقاد خون (یا لخته شدن) را بر عهده داشته و در زمان جراحت یا بریدگی مانع از اتلاف بیش از اندازه خون میشوند. با این وجود، کسانی که تحت شیمی درمانی هستند، اگر تعداد پلاکت خون آنها پایین باشد، ممکن است با کوچکترین زخمی با خونریزی شدید مواجه شده و حتی در موارد شدید نیاز به انتقال خون اضطراری پیدا کنند.

۸- التهاب و زخم ها

شیمی درمانی می تواند به خاطر التهاب غشای مخاطی باعث زخم های دردناکی در دهان شود (موکوزیت دهانی). موکوزیت(التهاب مخاط) همچنین می تواند در نقاط مختلفی در دستگاه گوارش  و دفع بدن ایجاد شود.
در حالی که شیمی درمانی گاهی به شکل یک شمشیر دو طرفه به نظر می رسد زیرا که عوارض جانبی زیادی دارد اما باید به این نکته توجه داشت که بیشتر این عوارض را می توان با مراقبت به موقع و راهنمایی پزشک مدیریت کرد.

۶ راه برای جلوگیری از عوارض شیمی درمانی

در شیمی درمانی از داروها برای از بین بردن سلولهای سرطانی استفاده میشود اما این دارو ها می توانند در کنار سلولهای سرطانی به سلول‌های سالم بدن نیز حمله کنند. همین امر سبب احساس خستگی مفرط، حالت تهوع و افزایش ریسک عفونت‌ها میشود. این داروها به خون وارد شده و از طریق جریان خون به تمام نقاط بدن می روند و می توانند بر سلول‌های تولید کننده خون در مغز استخوان، فولیکول‌های مو و سلول‌های دستگاه گوارش و تناسلی نیز برسند.

مطمئن شوید که محیطی ایمن برای خود فراهم کنید و همچنین در طول درمان در معرض عفونت و عوامل بیماری زا قرار نداشته باشید. در ادامه خواهیم گفت که چگونه می توانند در حین انجام شیمی درمانی سلامت عمومی خود را حفظ نمایید.

پیشگیری از عفونت

توانایی بدن شما برای مبارزه با عفونت تا حد زیادی در زمان شیمی درمانی کاهش می یابد. برای کاهش ریسک ابتلا به عفونت باید عادات بهداشتی خاصی را حفظ نمایید. در ادامه چند نکته که باید به خاطر داشته باشید آورده شده است:

• مرتب دستهایتان را بشویید و از پرستار، خانواده و کسانی که به دیدن شما می آیند بخواهید که همین کار را انجام دهند.
• مرتباً حمام کنید.
• بهداشت دهان خود را با چندین بار مسواک زدن در روز حفظ کنید.
• از انجام فعالیت‌هایی که سبب ایجاد زخم، جراحت و بریدگی میشوند اجتناب کنید.
• اگر دچار جراحت شدید زخم را تمیز کنید و از کرم‌های آنتی باکتریال استفاده نمایید.
• شیمی درمانی گاهی می تواند در دهان زخم ایجاد کند- از خوردن غذاهای داغ و پر ادویه اجتناب کنید.
• دهان خود را بعد از غذا با آب نمک بشویید.

کنترل حالت تهوع

شیمی درمانی می تواند سبب حالت تهوع و از دست دادن اشتها در زمان درمان شود. همچنین می تواند با حس چشایی شما تداخل ایجاد کرده و غذا در دهان شما مزه فلز بدهد یا طعم شور/شیرین داشته باشد. اگرچه این ها موقتی است اما می تواند مانع از جذب نیازهای تغذیه‌ای بدن شما شود. سعی کنید وعده‌های غذایی کوچکتر ولی بیشتری داشته باشید. همچنین می توانید برای کاهش این احساس قطعات کوچک زنجبیل یا برگ‌های نعنا را بجوید. از خوردن غذاهای چرب و سرخ شده نیز بپرهیزید.

بخورید تا مواد مغذی به بدنتان برسد

بدن شما ضعیف است و از انرژی تخلیه شده است. باید در طول این زمان پروتئین زیاد و در کنار آن فیبر، ویتامین ها و مواد معدنی مصرف کنید. پروتیئن را می توانید از تخم مرغ، گوشت، شیر، کره، ماست، پنیر و حبوبات دریافت کنید. اگر نمی توانید از مواد غذایی جامد را استفاده کنید، سوپ یا غذاهای میکس شده را امتحان کنید.

شما ممکن است به خاطر از دست دادن حس چشایی در دهان ممکن است وسوسه شوید نمک بیشتری به غذایتان اضافه کنید- در مقابل این وسوسه مقاومت کنید و مقدار دریافتی سدیم خود را افزایش ندهید. نیازی به گفتن نیست که باید از خوردن غذاهای فرآوری شده، نوشیدنی های شیرین و الکل اجتناب کنید. در مورد رژیم های غذایی مناسب شیمی درمانی با یک متخصص تغذیه مشورت کنید.

مقاله مرتبط: مزایای کره مغزیجات برای سلامت

مایعات بسیار بنوشید

در کنار اسهال یا یبوست، شمیی درمانی می تواند سبب خشکی دهان یا از بین رفتن آب بدن نیز بشود. به خاطر از بین رفتن حس چشایی در زمان شیمی درمانی ممکن است آب نیز برایتان طعم خوبی نداشته باشد. نگذارید این امر مانع از نوشیدن حداقل هشت لیوان آب مورد نیاز شما در طول روز شود. اگر بخواهید می توانید چند برش لیمو، خیار، برگ‌های نعنا یا ریحان برای از بین بردن طعم نامطلوب آب به آن بیافزایید.

کمی ورزش کنید

ورزش سبک مثل پیاده روی در حدود ۲۰ تا ۳۰ دقیقع در روز می تواند برای سلامتتان مفید باشد،حال روحی تان را بهبود می دهد و دستگاه گوارش را فعال می کند. با این وجود، در مورد مقدار آن و تحمل بدنتان محتاط باشید. خود را خسته نکنید یا در فضاهای پرجمعیت عمومی تردد نکنید. در مورد برنامه ورزشی خود با پزشکتان مشورت کنید.  

در مورد مصرف مکملها محتاط باشید

متخصصین تغذیه اغلب در مورد مصرف مکمل‌ها در طول شیمی درمانی هشدار می دهند چرا که می‌توانند با داروهای درمانی تداخل داشته باشند. این مکمل‌ها عبارتند از ویتامین ها، مواد معدنی، و دیگر مکملهای گیاهی. در مورد مصرف هر گونه مکملی که که قبل از شیمی درمانی استفاده می کردید با پزشک خود مشورت کنید. از چای سبز نیز باید در طول درمان پرهیز کنید. زیرا که فیتوکمیکال های آنتی اکسیدان می توانند با اثربخشی شیمی درمانی تداخل داشته باشند.

سخن پایانی

مبارزه با سرطان هم به لحاظ بدنی و هم روحی کار سختی است. یک رژیم غذایی سالم و اقدامات ایمنی مناسب ضروری است تا این دوران را با حداقل ناراحتی بگذرانید. همچنین می توانید از کمک یک مشاور استفاده کنید یا از یک گروه حمایتی برای کمک به مواجه با ناآرامی های عاطفی خود بهره ببرید.