هر آنچه که باید در مورد اهدا کردن کبد بدانید

در حالی که تعداد زیادی از افراد در لیست بلند بالای دریافت عضو قرار دارند جای تعجّب ندارد که اهدای عضو یکی از مهمترین عمل­های پزشکی در زمان ما باشد. در کشورهای پیشرفته نظیر آمریکا تنها در سال ۲۰۲۱، بیش از ۱۱۸۰۰ نفر در فهرست ملی پیوند به طور خاص در صف پیوند کبد بوده اند. امّا روند پیوند و اهدا کردن کبد به طور کلی چگونه است؟ و این پروسه در زندگی اهدا کنندگان کبد که اهدای بخشی از کبد خود را انتخاب می­کنند چگونه به نظر می­رسد؟

در اینجا ما به بررسی هر آنچه که لازم است شما در مورد پروسه پیوند کبد به عنوان یک اهدا کننده بالقوه بدانید پرداخته ­ایم.

دستورالعمل­ های اهدا کردن کبد از فرد زنده

اهدای کبد به دو صورت امکان پذیر است: اندام می­توان از یک اهدا کننده متوفی باشد یا از یک اهدا کننده در قید حیات.

در اهدای کبد از اهدا کننده در قید حیات یک اهدا کننده بخشی از کبد خود را به گیرنده می­دهد. قسمت باقی مانده سپس می­تواند دوباره رشد کرده و به  اندازه اولیّه خود برسد چه برای اهدا کننده و چه برای گیرنده.

از آنجایی که اهدای بخشی از کبد کار خیلی بزرگی است هر کسی نمی­تواند صلاحیّت اهدای کبد را داشته باشد. بر اساس یک تحقیق در سال ۲۰۱۶ برای اینکه صلاحیت اهدای کبد را داشته باشید باید

• سن شما بین ۱۸ تا ۶۰ سال باشد
• رضایت کامل از این کار داشته باشید و از سلامت کامل جسمی و روحی برخوردار باشید
• هیچ­گونه مشکل یا دغدغه پزشکی نداشته باشید

اگر صلاحیت اهدای کبد را داشته باشید در طول فرآیند زیر پیش می­روید. اول ارزیابی دقیقی است از شما صورت می­گیرد و شما باید آن را متحمل شوید. این ارزیابی عبارت است از

• بررسی و پایش سلامت کلی
• انواع مختلف آزمایش خون
• آزمایش بیماری­های پوستی و ویروسی
• آزمایشات عکسبرداری مثل MRI و سی تی اسکن
• ارزیابی­ های فیزیکی و هم روانی

چه چیزی شما را برای اهدای کبد فاقد صلاحیت می­سازد؟

ممکن است شما فرآیند ارزیابی را با موفقیّت پشت سر بگذارید امّا باز هم به عنوان اهدا کننده زنده عضو پذیرفته نشوید. در واقع، در تحقیقات اولیه­ای در سال ۲۰۱۳ بیان شده است که تنها ۴۰ درصد افرادی که تمایل به اهدای کبد دانرد پذیرفته می­شوند.

بر اساس تحقیقی در سال ۲۰۰۳، برخی از متداول ­ترین دلایل برای پذیرفته نشدن به عنوان اهدا کننده زنده کبد  عبارتند از:

داشتن مشکل پزشکی نظیر فشار خون بالا، بی­نظمی­های کبد و کلیه یا سرطان (که برخی از آنها در طول معاینه و ارزیابی آشکار می­گردند)

داشتن مشکلاتی روانی زمینه­ای مثل افسردگی، اضطراب و یا اختلال سوء مصرف مواد

دغدغه ­های تازه آشکار شده در طول اسکن مثل توده­های غیرسرطانی یا بی­نظمی­ها در جریان خود در کبد

سطح بالای چربی در کبد (که کبد چرب نامیده می­شود) نسبت به آنچه که پیش از معاینه تصور میشد

اگر تأیید شد که شما می­توانید یک اهدا کننده زنده باشید پزشکتان زمانی را صرف آماده ساختن شما برای جراحی می­نماید. برای نمونه، ممکن است از شما بخواهند خون اهدا کنید، داروهای پیش­گیری کننده استفاده کنید یا تغییرات دیگری در سبک زندگی از پیش انجام دهید تا ریسک عوارض را قبل و بعد از جراحی به حداقل برسانید.

آیا می­دانستید؟

زمانی که اهدای عضو را انتخاب می­کنید، هم می­توان از لب راست و هم چپ کبد برای اهدا استفاده کرد. امّا بر اساس تحقیقی در سال ۲۰۰۷ از آنجایی که لب راست کبد بزرگتر از لب چپ است اغلب پیوند لب راست کبد انجام می­شود.

با این وجود، صرف نظر از اینکه کدامیک برای جراحی استفاده میشود، نتیجه معمولاً یکسان است. هر دو بخش کد دوباره رشد می­کند و تا چند ماه آینده به کبدی تبدیل می­شود که می­تواند همه وظایفش را به صورت کامل انجام دهد.

هزینه اهدای کبد چقدر است؟

اهدای کبد از فرد زنده عملی بسیار پرهزینه است چه برای اهدا کننده و چه برای گیرنده. به عنوان یک اهدا کننده، همه هزینه­ های مربوط به ارزیابی و جراحی عموماً تحت پوشش بیمه سلامت فرد گیرنده قرار می­گیرد.

هزینه­ های تحت پوشش معمولاً تنها به معاینه و جراحی محدود می­شود و هزینه­ های اضافه ای را در بر نمی­گیرد. بر اساس تحقیقی در سال ۲۰۲۰، اگرچه در کشورهای نظیر آمریکا پرداخت آگاهانه به اهدا کننده کبد کاری غیرقانونی است امّا برخی از گیرنده ­های عضو و یا حتی برخی بنیان­ های ملی به اهدا کننده به صورت مستقیم کمک کرده و هزینه ­هایی را پرداخت می­کنند.

عوارض جانبی و خطرات برای یک اهدا کننده کبد

علارغم ماهیت اهدای کبد، این جراحی در کمال تعجّب برای افراد سالم ایمن است. آمار نشان داده اند که نرخ مرگ و میر در نتیجه اهدا کردن کبد ۰٫۲ برای اهدای لب چپ و ۰٫۵% برای اهدای لب راست می­باشد که بسیار ناچیز است.

امّا اینکه این جراحی برای اکثریت افراد ایمن است به این معنا نیست که اصل عوارض جانبی یا ریسک بالقوه­ای ندارد. برای مثال، بر طبق تحقیقی در سال ۲۰۲۰، برخی از عوارض جانبی که بلافاصله بعد از جراحی اتّفاق می­اُفتند عبارتند از:

• عفونت در محل جراحی
• خونریزی از زخم جراحی
• لخته­ های خون یا آمبولی ریوی
• تغییرات در حرکت روده کوچک
• نشت از مجرای صفرا
• ذات­الریه

تأثیرات بلند مدّت اهدای کبد

تحقیقات نشان داده­اند که اغلب افرادی که اهدای کبد را متحمّل می­شوند قادر هستند نسبتاً زود بعد از جراحی به زندگی روزمره خود باز گردند. در واقع، یکی از تحقیقات اولیّه در سال ۲۰۱۰ نشان داد که اهدا کننده زنده کبد عموماً تنها بعد از ۶ تا ۱۲ ماه بعد از اهدای کبد به کیفیت پایه زندگی خود باز می­گردند.

اهدای کبد تا چه حد می­تواند مؤثر باشد؟

بر اساس گزارش شبکه Cathead تبادل اندام (UNOS )، بیش از ۶۵۰۰ پیوند کبد در سال ۲۰۲۱ صورت گرفته است- که ۱۴ درصد بالاتر از تعداد پیوندهای انجام شده در سال ۲۰۲۰ می­باشد. بیش از ۱۰۵ هزار نفر در حال حاضر در فهرست پیوند عضو قرار دارند و این یک حقیقت انکار ناپذیر است که این نوع پیوندها- چه کبد، کلیّه یا هر عضو دیگری- می­تواند نجات دهنده حیات باشد.

اهدا کردن کبد در بلند کردن طول عمر فرد بیمار شدیداً مؤثر است. بر اساس گزارشی سالانه در سال ۲۰۲۰ مشخص شد که نرخ حیات کلی برای بزرگسالان دریافت کننده کبد بیش از ۹۳ درصد در سال اوّل، بیش از ۸۱ درصد در سال دوّم و تقریباً ۶۲ درصد در سال دهم بود.

زمان بهبودی بعد از اهدای کبد

پیوند کبد از فرد در قید حیات جراحی بزرگی است بنابراین بهتر است بدانید چگونه بعد از این عمل باید از خود مراقبت کنید. در زیر چند نکته آورده شده است که در حین بهبود باید به خاطر داشته باشید.

پیوند عضو نیز همانند هر عمل بزرگ دیگری در بیمارستان توسط یک تیم مجرب جراحی پیوند صورت می­گیرد. زمانی که از اتاق جراحی بیرون می­آیید ۵ تا ۷ روز تحت نظارت دقیق در بیمارستان قرار می­گیرید. در طول این زمان، تیم مراقبت شما در میان کارهای دیگری که انجام می­دهند به شما کمک می­کند بلند شوید، راه بروید، غذا بخورید و دوباره از حمام استفاده کنید.

بعد از ترک بیمارستان می­توانید به تدریج می­توانید فعالیتهای روزمره معمول خود را از سر بگیرید که ما در اینجا بر تدریجی بودن تأکید داریم. اغلب افراد می­توانند بعد از ۶ تا ۱۲ هفته بسته به سرعت بهبودی­شان به فعالیت کاری معمول خود باز گردند.

یکی از مهمترین بخشهای بهبود از اهدای کبد این است که در تماس نزدیک با تیم مراقبت خود باشید. باید چندین بار در سال اول جراحی به پزشک برای پیگیری و پایش و آزمایش مراجعه کنید تا مطمئن شوید که بهبودی در جهت درست پیش می­رود.

سؤالاتی که اغلب در اهدای کبد پرسیده می­شود

اگر تمایل دارید اهدا کننده کبد باشید احتمالاً فهرست بلندی دارید که قصد دارید از پزشک خود بپرسید. در زیر  برخی از متداولترین سؤالات آورده شده­اند که شاید برای شروع خود باشند.

محدودیت سنی برای اهدای کبد چه سنی است؟

سن یکی از مهمترین فاکتورها برای کسب صلاحیت برای اهدا کردن کبد است- مخصوصاً در مورد افراد مسن­تر. اگر تمایل به اهدای کد دارید باید حداقل ۱۸ سال و حداکثر ۶۰ سال سن داشته باشید.

آیا اهدای کبد جای زخم باقی می­گذارد

اهدای عضو یک جراحی بزرگ است که هم برای گیرنده و هم اهدا کننده جای زخم باقی می­گذارد. و جای زخم در بالای شکم به شکل یک چوب هاکی باقی می­ماند.

عمل جراهی اهدای کبد چقدر طول می­کشد؟

بر اساس گزارشات عمل جراحی پیوند کبد تا ۶ ساعت به طول می­انجامد. طول این عمل بسته به فاکتورهای متعددی متفاوت است.

آیا یک عضو از خانواده می­تواند کبد اهدا نماید؟

به غیر از اهدا کننده های در قید حیات ناشناس کبد، بیشتر کسانی که اهدا کردن کبد را انتخاب می­کنند اعضای خانواده، خویشاوندان یا دوستان نزدیک گیرنده هستند. در تحقیقی در سال ۲۰۰۷ مشخص شد که بودن عضوی از خانواده گیرنده یکی از اصلی تری فاکتورها برای تصمیم گیری برای پذیرش اهدای کبد می­باشد.

آیا برای اهدای کبد باید گروه خونی خاصی داشته باشید؟

اگرچه لازم نیست دقیقاً همان گروه خونی را داشته باشید که گیرنده دارد اما باید با هم سازگار باشند. در زیر سازگاری های گروه خونی برای اهدای کبد آورده شده است:

• گروه خونی O: می­تواند به کسی با گروه خونی O، A، B یا AB کبد اهدا کند.
• گروه خونی A: می­تواند به کسی با گروه خونی A یا AB کبد اهدا کند.
• گروه خونی B: می­تواند به کسی با گروه خونی B یا AB کبد اهدا کند.
• گروه خونی AB: می­تواند به کسی با گروه خونی AB کبد اهدا کند.

چه مدت بعد از جراحی کبد شروع به بازسازی خود می­کند؟

در مورد اهدا کننده، بخش باقی­مانده کبد معمولاً بعد از تقریباً ۶ تا ۱۲ هفته دوباره به اندازه اولیه رسیده و می­تواند (۹۰%) وظایف پیشین خود را به انجام برساند. در مورد گیرنده، کبد پیوند زده شده نیز بعد از پیوند شروع به رشد مجدد می­کند تا زمانی که به حجم مناسب برسد.

آیا می­توانید بعد از اهدای کبد باردار شوید؟

اهدا کننده­ های کبد در قید حیات می­توانند بعد از اهدا باردار شوند. اگرچه تحقیقی در سال ۲۰۲۱ نشان داده است که بارداری بعد از پیوند کبد می­تواند با عوارضی مثل افزایش آنزیم­های کبدی در طول بارداری همراه باشد اما نیاز به تحقیقات بیشتر در این زمینه وجود دارد.

اگر تمایل به اهدا کردن کبد داشته و هم قصد دارید بعد از آن باردار شوید در مورد ریسکهایی که می­تواند این اقدام برای سلامت کلی شما داشته باشد با پزشک خود مشورت کنید.

حرف آخر

بیش از ۱۱ هزار نفر در سال ۲۰۲۲ در فهرست پیوند کبد قرار داشته اند چه از اهدا کننده فوت شده و یا در قید حیات. اگرچه در ابتدا حتی تصور اهدای عضوی به با اهمیتی کبد می­تواند سخت و ناامید کننده باشد اما این عمل به خودی خود ایمن بوده و راهی مؤثر برای کمک به نجات یک زندگی می­باشد.

مقاله مرتبط: تغییر در سبک زندگی برای حمایت از سلامت دریچه قلب