دفاع بدن شما در برابر بیماری‌ها

هر روز در حالی که خوابیده اید، غذا می­خورید، راه می­روید جنگ هایی در بدن شما رخ می­دهد. شما به ندرت آن را احساس می­کنید. اما باکتریها، ویروس­ها و دیگر میکروبها دائماً از دنیای بیرون به بدن شما حمله می­کنند. بدن شما برای چنین مهاجمانی سیستم دفاعی دارد که سیستم ایمنی نامیده میشود. سیستم دفاع بدن در برابر بیماری‌ها از تریلیون ها سلول و پروتئین ساخته شده است. این سلولها در خون و همه اندامهای بدن شما یافت می­شوند. سیستم ایمنی در طول دوران حیات می­آموزد و تغییر می­کند- حتّی قبل از تولد.

ساختن سد دفاعی

شما با یک سیستم ایمنی کاملاً مجهز به دنیا نمی­آیید. جنین می تواند مقدار کمی محافظت داشته باشد. اما قبل از تولّد بیشتر محافظت از جانب مادر صورت می­گیرد.

مولکولهای مبارزه کننده با میکروب که توسّط سیستم ایمنی ساخته می­شوند آنتی بادی نامیده شده و از طریق جفت وارد بدن جنین می­شوند. آنها همچنین می­توانند بعد از تولّد نیز از طریق شیر مادر وارد بدن نوزاد شوند. آنتی­بادی­ها به میکروب­ها چسبیده و از عفونی ساختن سلولها توسط آنها جلوگیری می­کنند.

در زیر شش ماهگی بیشترین احتمال ابتلا به بیماریها جدّی وجود دارد. دلیلش این است که سیستم ایمنی کودک تازه شروع به رشد می­کند. آنتی بادی­هایی که از مادر به نوزاد منتقل شده­اند برای چند ماه باقی می­مانند. آنها به محافظت از نوزاد تازه به دنیا آمده تا زمانی کمک می­کنند که سیستم ایمنی شروع به رشد نماید. دفاع بدن در برابر بیماری‌ها شامل چندین خط دفاعی است. سلولهای سیستم ایمنی درونی خیلی سریع به خطر واکنش نشان می­دهند و آنها در بدن حرکت کرده و به دنبال علائم خطر یا عفونت دیگر سلولها می­گردند. سپس سلولها را تخریب می­کنند.

نوع دیگر دفاع سیستم ایمنی تطبیقی است که با دریافت سیگنالهایی از سیستم ایمنی درونی و میکروبهای عفونی فعال شده و واکنشی قدرتمند ارائه می­دهد. سلولهای این سیستم حافظه­ای بلند مدت از میکروبهایی که با آنها جنگیده اند دارند. آنها همچنین به واکسنها واکنش نشان داده و همه آنتی بادیهای شما را می­سازند.

ایجاد و ارتقا سیستم ایمنی

محققان دریافته اند که برخی از سلولهای ایمنی تطبیقی همانند آنتی بادی­ها از مادر به جنین منتقل می­شوند. این سلولها به سیستم ایمنی جنین در مورد میکروبهایی که مادر در معرض آنها قرار داشته می­آموزد. گروهی از محققان در تلاش هستند اطّلاعات بیشتری در مورد این سلولها کسب نمایند. آنها می­خواهند بفهمند چه زمانی این انتقال اتفاق می­افتد و از آن برای به حداکثر رساندن محافظت ایمنی ارائه شده توسط مادر استفاده نمایند.

در طول نوزادی و کودکی، سیستم ایمنی بالغ شده و همچنان به ساختن سلولهای مبارز به بیماری ادامه می­دهد. قرار گرفتن در معرض میکروبها در کودکی سبب می­شود سیستم ایمنی در طول زمان قوی­تر رشد نماید و به دفاع بدن در برابر بیماری‌ها کمک کند.

محافظت با افزایش سن                                              

با گذشت زمان تا هنگامی که به سن جوانی می­رسید در معرض میکروبهای بسیاری قرار خواهید داشت. بنابراین سیستم ایمنی شما واکنشی قوی به بسیاری از عفونتهایی که با آنها مواجه می­شوید می­دهد. واکسن ها نیز بیشتر بدن شما را قوی می­کنند. واکنسها سیستم ایمنی شما را در معرض میکروبهای مرده و یا ضعیف شده و یا تنها قسمتهایی از آنها قرار می­دهند. با این کار سلولهای ایمنی می­آموزند چگونه با این تهدیدها مبارزه کنند و آنها را به خاطر بسپارند بدون اینکه شما مریض شوید.

واکسن های خاصی در طول دوران بارداری توصیه می­شوند که سبب محافظت از نوزاد از طریق مادر در برابر بیماریهای مرگبار در طول ماهها اول زندگی می­شود. برخی از واکسنها نیز با فاصله کمی بعد از تولد و گاهی تا بزرگسالی توصیه می­شوند. برخی از واکسنها باید در طول بزرگسالی تجدید شوند تا حافظه سیستم ایمنی ارتقاء یابد. و برخی از افراد بسته به وضعیت سلامت، حرفه و یا فاکتورهای دیگر ممکن است نیاز به واکسنهای اضافه داشته باشند تا ایمن بمانند. اما سیستم ایمنی بدن همانند دیگر سیستم­ها در بدن شما ممکن است با افزایش سن افول نماید. این تغییرات می­تواند سبب شود سیستم ایمنی نتواند بهترین عملکرد را از خودش نشان دهد.

با افزایش سن، سلولهای ایمنی توانایی خود را در پاسخ سریع و قاطعانه به عفونت از دست می­دهند. دیگر قسمتهای بدنتان مثل قلب و ریه­ ها نیز ممکن است در طول زمان با افزایش سن فرسوده شوند. این کاهش در عملکرد افراد سالخورده را بیشتر در معرض ابتلا به بیماریهای جدّی تر از عفونتهای بسیار قرار می­دهد.

حتی کمی آسیب دیدگی از یک عفونت می تواند سبب شود اندامها و بافتهای افراد سالخورده نتوانند به خوبی نقشهای خود را ایفا نمایند. به همین دلیل است که برخی از واکسن ها مخصوصاً بالای ۵۰ سال توصیه می­شوند.

ایجاد دفاع بهتر

محققان هنوز در حال درک چگونگی ارتقاء واکنشهای ایمنی و واکسن­ها هستند. برخی میکروبها به خوبی از سیستم ایمنی مخفی می­شوند. برخی با جهش یا تغییر دیگر توسط سیستم ایمنی شناسایی نمی­شوند بنابراین سیستم ایمنی هر چند قبلاً در معرض آنها قرار داشته اند آنها را نمی­شناسند.

گروهی از محققان سعی دارند از مزیت راههای انطباقی بدن یا این تغییرات بهره ببرند. آنها بخشی از سیستم ایمنی انطباقی که مراکز زایا نامیده می­شود را بررسی می­نمایند. مراکز زایا مناطقی در گره­ های لنفی هستند که در آنجا سلولهای ایمنی رشد کرده و یاد می­گیرند آنتی ­بادیهای مؤثرتری ایجاد کنند. مراکز زایا در پاسخ به عفونت یا واکسن به صورت موقّت شکل می­گیرند. آنها تنها آنتی بادی در مقابل میکروبهایی که در بدن شما وجود دارند تولید نمی­کنند. بلکه همچنین در برابر نسخه های مختلف آن میکروب که تا به حال در معرض آن قرار نداشته­اید نیز آنتی بادی تولید می­کنند. سلولها در مراکز زایا حدس می­زنند که چگونه ویروسها در طول زمان تغییر می­کنند. 

مراکز زایا بدن شما چه وظیفه ای بر عهده دارند؟

مراکز زایا یکی از مرموزترین کارها در سیستم ایمنی شما را انجام می­دهند. برای مثال واکسن های کووید را در نظر بگیرید. واکسن های کووید که برای مقابل با ویروس اولیه ساخته شده ­اند سبب میشوند افراد آنتی بادی ایجاد کرده و در برابر انواع دیگر این ویروس نیز محافظت شوند.

همه آنتی بادیهایی که هر فردی در برابر واریانس های دیگر در نتیجه دریافت واکسن می­سازد از همین مراکز زایا آمده است.

مراکز زایا می­توانند تا شش ماه در بدن باقی بمانند. هر چه بیشتر در بدن باقی بمانند آنتی بادیهای بیشتری برای واریانسهای مختلف میکروبها و ویروسها تولید می­کنند. محققان بررسی می­کنند آیا می ­توان با نحوه تغییر در ارائه واکسن ها، مراکز زایا را برای مدت طولانی تری در بدن نگه داشت. در تحقیقات اخیر واکسن HIV بر روی حیوانات بررسی شده است. محققان به حیوانات در طول زمان دوزهای بسیار کوچکی را دادند. با این کار آنتی بادیهایی تولید شد که متنوع تر بوده و برای مدت بیشتری نسبت به تزریق تنها یک دوز واحد در بدن باقی می­ماندند.

محققان همچنان به دنبال راههای جدیدی برای محافظت و دفاع بدن در برابر بیماری‌ها هستند. به روز کردن واکسن ها و داشتن  سبک زندگی سالم بهترین راه برای بهبود سیستم دفاعی بدنتان است.

انتخابهای عاقلانه

چگونه می­توانید به سیستم ایمنی خود کمک کنید:

• رژیم غذایی سالم داشته باشید.
• برای فعالیت فیزیکی وقت بگذارید. متخصصان پیشنهاد می­دهند که بزرگسالان حداقل دو نیم ساعت ورزش متوسط در هفته داشته باشند.
• وزن خود را در محدوده سالم نگه دارید.
• خواب شب خوبی داشته باشید. اغلب برگسالان حداقل هفت ساعت یا بیشتر خواب در شب نیاز دارند و کودکان و نوجوانان حتی نیاز به خواب بیشتری دارند.
• سیگار را ترک کنید.
• استرس را مدیریت کنید.
• نوشیدن الکل را محدود کنید.
• دستهای خود را مرتباً بشویید تا بیمار نشوید. اگر آب و صابون در دسترس نبود از ژل شستشو استفاده کنید.
• در مورد واکسن های پیشنهادی به روز باشید.

مطلب مرتبط: شناخت بیماری های خود ایمنی